फार्मसी क्षेत्राचा प्रवास आणि नव्या संधी : AI ची भूमिका- प्रा. दिपक बाबासो भिंगारदेवे

फार्मसी क्षेत्र हा आरोग्य व्यवस्थेचा महत्त्वाचा कणा आहे. औषधनिर्मिती, औषधांचे वितरण, संशोधन, औषधांचे सुरक्षिततेबाबतचे नियमन अशा अनेक जबाबदाऱ्या फार्मासिस्ट पार पाडतात. काळानुसार या क्षेत्रात अनेक बदल झाले आहेत. सुरुवातीला पारंपरिक औषधी वनस्पतींच्या आधारे उपचार केले जात होते. त्यानंतर आधुनिक औषधनिर्मिती, बायोटेक्नॉलॉजी, नॅनो टेक्नॉलॉजी या माध्यमातून औषधांचा विकास झाला.
आज मोठ्या औषध निर्माण करणाऱ्या कंपन्या जागतिक स्तरावर कार्यरत असून, नव्या औषधांच्या शोधासाठी प्रचंड संशोधन सुरू आहे. या कंपन्या विविध फार्मसी कॉलेजेससोबत MOU (Memorandum of Understanding) करून विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष औद्योगिक अनुभव मिळवून देत आहेत. त्यामुळे विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक ज्ञानाबरोबरच औद्योगिक कौशल्ये विकसित करण्याची उत्तम संधी मिळत आहे. यामुळे फार्मासिस्टना करिअरमध्ये अधिक पर्याय आणि व्यावसायिक संधी उपलब्ध होत आहेत.
रिसर्चमध्ये आघाडी घेणे हीच काळाची गरज आहे. नवीन औषधांचे संशोधन, ड्रग डिलिव्हरी सिस्टिम्स, बायोटेक्नॉलॉजी आणि हर्बल मेडिसिन या क्षेत्रात फार्मासिस्टना प्रचंड संधी आहेत. GATE, GPAT सारख्या राष्ट्रीय स्तरावरील परीक्षा उत्तीर्ण होणे हे उच्च शिक्षण व करिअर संधींसाठी आवश्यक ठरत आहे. सध्याच्या स्पर्धेच्या युगात जर टिकून राहायचे असेल तर याशिवाय पर्याय नाही.

फार्मसीमध्ये AI चा वापर
सध्या आपण Artificial Intelligence (AI) च्या युगात प्रवेश करत आहोत. फार्मसी क्षेत्रातही AI झपाट्याने वापरले जात आहे. काही प्रमुख उपयोग पुढीलप्रमाणे आहेत:
1. Drug Discovery (औषध शोध प्रक्रिया):
नवीन औषधांचे डिझाइन आणि टार्गेट ओळखण्यासाठी AI वापरले जाते. त्यामुळे वेळ आणि खर्च दोन्ही मोठ्या प्रमाणात कमी होतात.
2. Clinical Trials (क्लिनिकल ट्रायल्स):
रुग्णांची निवड, डेटा विश्लेषण आणि औषधांच्या परिणामांचा अंदाज बांधण्यासाठी AI उपयुक्त ठरत आहे.
3. Pharmacovigilance (औषध सुरक्षा):
औषधांचे साइड इफेक्ट्स आणि अ‍ॅडव्हर्स रिअ‍ॅक्शन्स ओळखण्यासाठी AI टूल्स मदत करतात.
4. Personalized Medicine (वैयक्तिकृत औषधोपचार):
रुग्णाच्या जीनोमिक प्रोफाइलनुसार योग्य औषध आणि डोस ठरवण्यासाठी AI वापरले जात आहे.
5. Smart Manufacturing (स्मार्ट मॅन्युफॅक्चरिंग):
  औषधनिर्मिती प्रक्रियेत ऑटोमेशन व AI चा वापर करून दर्जेदार औषधांचे उत्पादन करता येते.
6. Hospital & Community Pharmacy (रुग्णालय व समुदाय फार्मसी):
रुग्णांना योग्य औषध सल्ला, औषधांच्या परस्परसंवादांची माहिती आणि रुग्ण फॉलो-अपसाठी AI आधारित सॉफ्टवेअर मदत करतात.
7. Supply Chain Management7
1. औषधांचा मागणी-पुरवठा अंदाज लावणे.
2. वितरणात वेळेची बचत.

करिअर संधी :

फार्मसी क्षेत्राने आजवर खूप मोठा प्रवास केला आहे आणि पुढे AI सारख्या तंत्रज्ञानामुळे या क्षेत्राला आणखी बळ मिळणार आहे. तरुण फार्मासिस्टनी आपली कौशल्ये सतत अपडेट करून नवे तंत्रज्ञान शिकले पाहिजे. AI चा योग्य उपयोग केल्यास फार्मसी क्षेत्रात जागतिक स्तरावर नवे संशोधन, रोजगाराच्या संधी आणि आरोग्य व्यवस्थेला भक्कम आधार मिळेल.
फार्मासिस्ट डेच्या या विशेष दिवशी, चला आपण सर्वांनी ठरवूया की “ज्ञान, कौशल्य आणि तंत्रज्ञान यांच्या मदतीने फार्मसी क्षेत्राला नवी उंची गाठून देऊ.”